پرچم باهماد آزادگان

گاهنمای زندگی و کوششهای احمد کسروی


1269 : زاییده شدن در هُکماوار تبریز

1278 : آغازیدن به مکتب

1280 تا 1283 : مرگ پدر ـ دست کشیدن از مکتب ـ کار در کارخانه‌ی فرشبافی پدر ـ کار در کارخانه‌ی فرشبافی شوهر عمه (شریک پدر)

1283 : همه گیری وبا در ایران

1284 : بازگشت به مکتب (در مدرسه‌ی طالبیه)

1285 : جنبش مشروطه

1287 : بتوپ بسته شدن مجلس ـ جنگ ملایان با مشروطه خواهان در تبریز ـ چهارماه خانه نشینی و تعطیلی مکتب

1287 تا 1289 : از سر گرفتن درس (قوانین ، مکاسب و رسائل) به مدت دو سال ـ و نیز درس دادن در مدرسه

1289 : پایان درس « ملایی» ـ گرفتار تیفوس شدن ـ با فشار خانواده به منبر رفتن ـ عینک زدن به از بر کردن قرآن پرداختن و به ژرفای معنی آیه ها پی بردن

1290 : التیماتوم روس به ایران ـ « تکان سخت» یافتن از قهرمانیهای مجاهدان و شورانیدن مردم از بالای منبر به هواداری ایشان ـ تکفیر شدن ـ دست کشیدن از ملایی ـ درآمدن سپاه روس به تبریز و دار زدن ایشان آزادیخواهان را ـ پدیداری ستاره‌ی دمدار هالی

93 ـ1290: پرداختن به عربی ـ ریاضیات ـ ستاره شناسی و دیگر دانشهای نوین ـ آشنایی و همبستگی نیمه نهانی با آزادیخواهان (همچنین شیخ محمد خیابانی) ـ خواندن سیاحتنامه‌ی ابراهیم بیک و کتاب احمد ـ گفتار به مجله‌ی العرفان نوشتن و پرده از اشتباه دکتر واندیک کنار زدن ـ خواندن کتابهای بهاییان ـ آشنایی با زبان فرانسه

1293 : آغاز جنگ جهانی یکم ـ رو آوردن عثمانیان به آذربایجان و پس راندن ایشان روسیان را از آنجا ـ زناشویی با دختر عمه‌ی خود

1294 : آغاز به یاد دادن عربی و یاد گرفتن انگلیسی در مموریال اسکول تبریز ـ‌ یادگرفتن اسپرانتو

آخرهای 1294 یا آغازهای 1295 : گفتگو با مبلغان بهایی ـ تهمت « بابی» زدن بدخواهش به او و کسانی را به کشتنش برانگیختن

تابستان 1295 : سفر به تفلیس ـ باکو و عشق آباد در جستجوی کار ـ سفر به مشهد و بازگشت به تفلیس ـ آشنایی با زبان روسی و آزادیخواهان گرجی و روس و مسلمان ـ‌ بازگشت به تبریز

1296 : انقلاب بلشویکی در روسیه ـ خشکسالی و نایابی سخت ـ نوشتن النجمه الدریه ـ‌ آموزگاری زبان عربی در دبیرستان در تبریز ـ پیوستن به دموکراتها ـ جلوگیری از کینه کشیهای دسته های مخالف ـ دچار گردیدن به وبا ـ‌ راهبری کمیسیون تقسیم دادگرانه‌ی نان و رسیدگی به بینوایان در هکماوار ـ درگذشت مادر

1297 : بازگشت دوباره‌ی عثمانیان به آذربایجان و تبلیغ « اتحاد اسلام» و پان ترکیستی آنان ـ رفتن عثمانیان از آذربایجان ـ بهم پیوستن دوباره‌ی دموکراتها ـ تصویب دموکراتها رواج دادن فارسی را در آذربایجان

1298 : انتخابات دوره‌ی چهارم مجلس شورا ـ پا کشیدن از دبیرستان و پیوستن به عدلیه ـ جدا شدن دسته‌ی تنقیدیون از دسته‌ی خیابانی

1299 : خیزش خیابانی ـ پراکندن تنقیدیون دسته‌ی خود را ـ پاسخ رد دادن به میجر ادموند ـ روانه‌ی تهران شدن ـ دچار شدن به تب نوبه (مالاریا) ـ گذشتن از آزمون وزارت فرهنگ و آغاز به یاد دادن عربی در دبیرستان ثروت تهران ـ شکست خیزش خیابانی ـ کوشش به زدودن کینه از دل یاوران گرفتار خیابانی ـ نوشتن اعتراض‌نامه به روزنامه ها درباره‌ی ناپاسداری با آرامگاه نادرشاه ـ آشنایی با اسپرانتیستها ـ گفتگوی دوباره با بهاییان ـ بازخواندن عدلیه او را و بازگشت به تبریز ـ کودتای سوم اسفند و بسته گردیدن عدلیه

1300 : بنیاد گزاردن انجمنی بنام اسپرانتو در تبریز ـ بیماری و مرگ همسر ـ بازگشت به تهران ـ پذیرفتن سمت « عضو استیناف» مازندران از عدلیه ـ یادگیری نیمزبان مازندرانی ـ شکست سردار مؤید در مازندران و زینهارخواهی او ـ نوشتن گفتار « اللغه الترکیه فی ایران» برای العرفان

1301 : برچیدن عدلیه ، استیناف مازندران را ـ بیکاری و بازگشت به تهران ـ مأموریت دماوند ـ یادگیری نیمزبان دماوندی ـ آغاز نوشتن « آذربایجان فی ثمانیه عشر عاما» برای العرفان ـ آشنایی و دوستی با محمد ملک نژاد ـ گذشتن از آزمون عدلیه با رتبه‌ی اولی ـ آغاز نوشتن گفتارهای دانشی در روزنامه های ایران ـ پرداختن به تاریخ مازندران و یافتن لغزشهای فراوان پرفسور براون در ترجمه‌ی تاریخ ابن اسفندیار ـ مأموریت زنجان بعنوان رئیس عدلیه

1302 : نبرد با ملایان زنجان ـ بازنویسی « آذربایجان فی ثمانیه عشر عاما» ـ جستجوی بیشتر از تاریخچه‌ی بهاییگری ـ جستجو از زبان ترکی و گردآوری شعرهایی به آن زبان ـ پی بردن به نارسایی و بیماری زبان فارسی ـ مأموریت قزوین ـ بازگشت به زنجان ـ امتحان گرفتن از کارکنان عدلیه‌ی قزوین و زنجان ـ ترجمه‌ی « قهوه سورت» از اسپرانتو به عربی ـ مأموریت خوزستان ـ نخستین دیدار بغداد ـ آشنایی با خانبهادر در بصره ـ دیدار با شیخ خزعل در آبادان ـ استوار گردیدن در شوشتر ـ گفتار به العرفان درباره‌ی تکه ای از ایران بودن خوزستان و آغاز رنجیدگی شیخ خزعل

1303 : سفر به دزفول و شوش ـ گردآوری آگاهیهایی از تاریخ و جغرافیای خوزستان و آشنایی با زندگی عربها و ایلهای ایشان ـ یادگیری نیمزبان شوشتری و دزفولی ـ نوشتن گفتار « بخراسان ام بخوزستان» به العرفان ـ سختگیری وزارت دارایی به شیخ خزعل و درخواست مالیاتهای عقب افتاده ـ پیشروی سپاه ایران بسوی خوزستان ـ بهانه‌گیریهای شیخ از عدلیه و نخستین برخوردهای زبانی ـ آشنایی و دوستی با کنسول شوروی ـ سفر به مسجد سلیمان ـ رستن از دسیسه‌ی کشته شدن ـ برافتادن شیخ خزعل ـ نوشتن و خواندن گفتار در جشن آزادی خوزستان ـ سفر به اهواز و ایستادگی با افسران باجگیر ـ فرستادن دو گفتار در نکوهش کارهای افسران و سردار سپه به حبل المتین ـ یادگیری برخی از نیمزبانهای  سمنانی ، سرخه ای و کردی و مانند اینها در این سال

1304 : افتادن قاجاریان از پادشاهی ـ سفر کوتاه با خانواده به عراق ـ دیدار از نجف ، کربلا ، کوفه ، کاظمین ، سامرا ، بغداد و کارهای باستانشناسی شهر اور و بازگشت به بصره و خوزستان ـ نوشتن « حقایق عن اسپرانتو» ـ آشنایی با نویسندگان و دانشمندان مصری و عراقی در بصره ـ بازگشت به تهران ـ دلجویی و ارجشناسی عدلیه از مأموریت خوزستان ـ نوشتن کتاب آذری در زمان بیکاری و آوازه یافتن آن کتاب ـ برگزیده شدن به اندامی چهار آکادمی دانشی انگلیس و آمریکا ـ گردآوری تاریخ پانصد ساله‌ی خوزستان و چاپ کوتاهشده‌ی آن در مجله‌ی آینده ـ آشنایی با « ادیبان» تهران‌نشین و بریدن از ایشان ـ برافتادن قاجاریان (آبان) ـ‌ پذیرفتن و انجام مأموریت کوتاه دماوند ـ

1305 : تاجگزاری رضاشاه ـ انتصاب به بازرسی و سفر به قم ـ انتصاب به ریاست محکمه‌ی انتظامی ـ وزیر دادگستری شدن داور و بسته شدن عدلیه و بیکاری دوباره ، چاپ کتاب شیخ صفی و تبارش

1306 : یاد گرفتن خط و زبان پهلوی نزد هرتسفلد ـ‌ وارد شدن به زبانهای اوستایی و هخامنشی ـ بازخواندن عدلیه او را و انتصاب به سمت مدعی العمومی تهران ـ برداشتن عمامه و بتن کردن رخت اروپایی ـ مأموریت خراسان و سفر به مشهد ـ‌ یادداشت برداری از کتابهای کتابخانه‌ی آستانه ـ مأموریت شیروان ـ داستان دلگداز شهربانو ـ مأموریت قوچان و بیپرده شدن نیرنگهای داور ـ جستجو و یادداشت برداری از زمین لرز قوچان ـ نافرمانی ، بازگشت به تهران و کناره جویی از عدلیه ـ رد پیشنهاد تیمورتاش برای پیوستن به حزب ایران نو ـ پرداختن به زبان ارمنی (نو و کهن) در دنباله‌ی جستجوهای تاریخی و زبانشناسی ـ برگردانیدن کارنامه‌ی اردشیر بابکان از پهلوی به فارسی ـ درخواست پروانه‌ی وکالت و پرداختن به آن برای یکسال

1307 : بازخواندن عدلیه او را به قضاوت در دیوان جنایی ـ پیشنهاد « پاتروناژ»ی از سوی تیمورتاش ـ انتصاب به ریاست کل محاکم بدایت ـ چاپ بخش یکم کتاب شهریاران گمنام

1308 : چاپ بخشهای دوم و سوم شهریاران گمنام ـ نظم و تندی دادن بکارهای محاکم بدایت ـ مأموریت اراک ـ سپردن عدلیه اختیار « اجرا» را به او ـ رأی به زیان حاجی امین الضرب دادن و باجرا در آوردن آن ـ مأموریت اداره‌ی بازرسی کل و سفر به قم ، خمین ، گلپایگان ، اراک ، ملایر ، تویسرکان ، همدان ، کرمانشاهان ، قصر(شیرین) و اسدآباد ـ آشنایی و دوستی با عارف قزوینی و آقای اقبالی ـ گردآوری نامهای هشت هزار دیه و آبادی و شهر ـ رأی دادن بزیان مخبرالسلطنه (وزیر دارایی و نخست‌وزیر رضاشاه) ـ بدشمنی انجامیدن رنجیدگیهای داور ـ دفتر یکم نامهای شهرها و دیه های ایران

1309 : داستان اوین و دادن رأی به زیان دربار ـ منتظر خدمت شدن و پاسخ تاریخی او : « خدمت منتظر من باشد.» (تابستان) ـ نوشتن تاریخچه‌ی شیر و خورشید ـ دفتر دوم نامهای شهرها و دیه‌های ایران

1310 : پرداختن به وکالت ـ گفتار تهران یا طهران؟ ـ قطران شاعر آذربایجان

1311 : نوشتن نامه‌ای درباره‌ی بدیهای عدلیه به رضاشاه (زمستان) ـ پرونده سازی و برپایی محکمه‌ی انتظامی علیه او و تنزیل یک رتبه ـ چاپ بخش یکم آیین ـ پادکار چاپ بخش یکم آیین و نبرد قلمی با علی دشتی و لیقوانی در شفق سرخ ـ نوشتن کتاب قانون دادگری (در آخر این سال یا در سال 1312)

پس از نشر آیین ،‌ کسروی در تابستان 1312 اجازه‌ی ماهنامه‌ی پیمان را گرفت. از این تاریخ تا سال 24 کوششهای او بیش از همه نوشتن گفتارهای پیمان و پرچم و پراکندن آنها و بنیاد گزاردن « باهماد آزادگان» می باشد.

پیمان یک بخش همیشگی بنام گزارش شرق و غرب (اخبار ماهانه) ، یک بخش درباره‌ی بهداشت و آگاهیهای پزشکی و یک بخش تاریخ نیز داشت که یا از نوشته های دیگران یا گفتاری از دارنده‌ی آن می آمد. نخستین صفحه نیز بیشتر بنام « سخنانی که باید فراموش نکرد» بود. گفتارهای دیگری نیز از خوانندگان در آن نوشته می شد که هیچیک از آنها را در اینجا نیاورده ایم.

آنچه در زیر می آید مضمون یا نام رشته گفتارهای دنباله دار یا برجسته ترین گفتارهای بی‌دنباله است. پیشامدها جز آنکه از شرح آنها پیداست با حروف درشت آمده.

1312 تا 1313 (سال یکم پیمان) : چاپ بخش دوم آیین ـ گرفتن مجوز پیمان ـ نشر تاریخ پانصد ساله‌ی خوزستان به همراه شماره های پیمان ـ نبرد با رمانخوانی و رماننویسی ـ گفتگو با خانم فاطمه‌ی سیاح ـ نبرد با اروپاییگری ـ پاداش گزاردن برای بهترین گفتار در پیرامون کراوات بستن و دست فشردن ـ مادران و خواهران ما ـ در نکوهش چادر ـ نبرد با القاب و عنوانهای پوچ ـ شناسانیدن کتابهای سودمند ـ شناسانیدن غلطها ـ کوشش برواج رخت نوین ـ شناسانیدن بنیاد دینها ، اسلام و همبستگی آن با ایرانیگری ـ تمدن چیست؟ ـ روزنامه نویسی ـ میوه شناسی ـ سکه شناسی ـ زبان : واژه ها و معنیهای آنها ـ پاسخ به پرسشهای تاریخی ـ درباره‌ی دین (در این دوره کسی را یارای سخن راندن از دین نبود و درسخواندگان آشکاره از دین بدگویی کرده بیزاری می جستند. در سالهای بازپسین پادشاهی رضاشاه کار بجایی رسیده بود که برخی از ملایان نیز بیدینی آشکار می ساختند!)ـ نخستین گفتارها درباره‌ی شعر ـ « زبان فارسی» ـ زردشت و محمد ـ تیشه های سیاست ـ صوفیگری ـ چاپ شعرهای شاعران در زمینه‌ی گفتارهای پیمان

1313 تا 1314 (سال دوم پیمان) : نشر تاریخ مشروطه‌ی ایران به همراه شماره های پیمان ـ بازداشت 9 روزه‌ی او (1313) و ناپدید شدن دو جلد از « دفتر روزگاران» در آن پیشامد ـ من چه می گویم؟ ـ باز کردن « در» برای بازنمودن معنی واژه های نو فارسی و چاپ پیشنهادها در اینباره ـ باز کردن « در» پرسش و پاسخ ـ تیز شدن آتش نکوهش بر شاعران بدآموز ـ جلوگیری از استاد دانشگاه تهران گردیدن کسروی بدستاویز چاپ یک گفتار درباره‌ی حافظ ـ یاد کردن از دلیران تاریخ ایران ـ چاپ ترجمه‌ی بخش یکم آیین به عربی در مصر (بهمن 1313) ـ آگهی ترجمه شدن قانون دادگری به انگلیسی (بهمن 1313) ـ معنی حجاب ـ « لغزشهای ما» (گفتارهای خوانندگان درباره‌ی تاریخ مشروطه) و « یادداشتهای تاریخی» ـ دستور دولت به جانشینی تقویم خورشیدی بجای قمری (از آغاز 1314) ـ گشایش « فرهنگستان ایران» (1314) ـ یک درفش یک دین ـ شعر و صوفیگری ـ راه رستگاری ـ نادانیها ـ از خوانندگان پیمان ـ هیاهو و دروغسازی « ادیبان اوباش» علیه او ـ سخنرانی در انجمن ادبی ـ بیرون آمدن بخش یکم سخنرانی در پیمان و سانسور بخش دوم بدستور نخست وزیر فروغی ـ مخالفت ملایان با کلاه لگنی و پیشامد مسجد گوهرشاد در مشهد (تیر ماه) ـ دستور دولت به لغو عنوانهایی همچون خان ، بیک ، میرزا (مرداد ماه) ـ  رشته گفتارهایی در پیرامون خداشناسی ـ ترجمه‌‌ی گلچینی از پلوتارخ (مهر 1314)

1314 تا 1315 (سال سوم پیمان) : ما چه می گوییم؟ ـ خویهای ستوده ـ در پیرامون فلسفه‌ی یونانی ـ چاپ قانون دادگری ـ کافنامه ـ مردان خدا ـ گفتارهای گاهشماری ـ در پیرامون دین و کیشها ـ گزافه گویی ـ درباره‌ی داروین و فلسفه‌ی او ـ جان و روان و جاودانی آن ـ جبریگری ـ تیمورملک و شمس الدین طغرایی ـ برداشته شدن چادر (17 دی) ـ گفتارهایی در جغرافیای تاریخی ـ چاپ و نشر 8 صفحه‌ی سانسور شده‌ی پیمان سال دوم (سخنرانی در انجمن ادبی) پس از برافتادن فروغی از نخست وزیری (بهمن 1314) ـ ترکی و آذربایجان ـ چاپ جداگانه و بخش به بخش تاریخ « هجده ساله‌ی آذربایجان»

1316 تا 1317 (سال چهارم پیمان) : پاکخویی ـ در پیرامون صوفیگری ـ دارایی ، کارها و پیشه ها ـ نوشتن کتاب راه رستگاری و نگاهداشتن چاپخانه ، آن را ـ جلال‌الدین خوارزمشاه ـ فال و ستاره‌شماری ـ پیشوندها و پسوندها ـ « در پیرامون زبان» ـ خرد آزاد ـ آذربایگان ـ فرهنگ پیمان ـ خویهای پاک ـ خواب ، گفتگو با مردگان ، پندارها و موهومات ـ ترازوی خرد و دانش ـ در پیرامون تاریخ ، کتاب تاریخ مشروطه و هجده ساله‌ی آذربایجان ـ در پیرامون مادیگری ـ تمدن ـ آلودگیها ـ نشر کتاب راه رستگاری (1317)

1317 تا 1318 (سال پنجم پیمان) : زردشت و آیین او ـ دفاع جمعی از دکتر ارانی و همراهان او در دادگاه ـ بیماریها ـ جاودانی روان ـ چاپ دوم و کاملتر کتاب آذری (1317) ـ « درباره‌ی زبان» ـ در پیرامون تمدن ـ در پاسخ حقیقتگو (درباره‌ی کیشها و دین) ـ در پیرامون نگارشهای پیمان ـ در پیرامون خرد ـ دین و دانش

1319 (سال ششم پیمان) : نیک و بد ـ در پیرامون زبان ـ شناختن جانوران ، مرغان ـ ما چه می خواهیم؟ ـ خواهران و دختران ما ـ بستن دعوی پیغمبری به او ـ « تنها به خواندن بس نکنید» ـ خودنمایی ، جداسری و دیگر بیماریها ـ پاسخ به ایرادگیران و دشمنان پیمان در گفتارهای پراکنده‌ی بسیار ـ گفتگوی برپا گردانیدن چاپخانه ، گرد آمدن پول از تهران و تبریز برای آن ، که صرف چاپ بخش یکم تاریخ مشروطه و بنیادگزاردن روزنامه‌ی پرچم در سال بعد گردید.

1320 تا 1321 (سال هفتم پیمان) : شرح بیشتر درباره‌ی دین ـ شناختن جهان ـ چه می باید کرد؟ ـ اندیشه‌های پیمان ـ پیشامد سوم شهریور و گرفتاریهایی که بهره‌ی ایران گردید ـ سفر کاری به شیراز و رنجشی که با سرتیپ عمیدی پیش آمد ـ گفتار « در پیرامون پیشامدهای آخر» ـ گفتار « امروز چه باید کرد؟» ـ تصمیم هواداران پیمان در تهران و تبریز به بنیادگزاری جمعیتی سیاسی و برپا کردن یک روزنامه (مهر1320) ـ سفر به تبریز ، کوشش بیکی گردانیدن دسته‌های کوشنده (آبان1320) ـ در پیرامون حزب ـ زبان و نژاد آذربایجانیان ـ باز نویسی و افزودن یک بخش دیگر بدو بخش یکم و دوم « تاریخ هجده ساله‌ی آذربایجان» و چاپ آن با نام نوین « تاریخ مشروطه‌ی ایران» ـ آگهی و نوید بیرون آمدن روزنامه‌ی پرچم در بهمن ماه 1320 ـ نکوهش بیراهی و پراکندگی ـ بیرون آمدن پرچم در پنجم بهمن1320 ـ باز بینی کارنامه‌ی پیمان و پیشرفتهای آن ـ پاسخ کوبنده به جست و خیزهای هواداران زبان ترکی در آذربایجان ـ نکوهش و خرده گیری به شیعیگری ـ درباره‌ی اسلام ـ دین و سیاست ـ شرح گمراهیها در ایران ـ در پیرامون قرآن ـ چرا بدآموزیهای زمان مغول را رواج می دهند؟

همچنانکه پیمان سال هفتم خود را به نیمه می‌رساند ، روزنامه‌ی پرچم نیز از 5/11/20 چاپ و پراکنده شدن آغازید. دشواریهای بنیاد گزاردن و راه انداختن روزنامه ، بهم ریختن سامان کشور و اینکه روزنامه بناچار درگیر آشوبهای آذربایجان گردید و در هر شماره او می بایست یک دو گفتار در این زمینه ها نویسد ، فرصتی برای پرداختن به پیمان نمی گزارد. اینبود پیمان در آغاز سال 21 سه ماه دیرکرد داشت. هشتاد و هفتمین شماره‌ی آن (شماره‌ی نهم سال هفتم) که کتاب تاریخ مشروطه با آن بپایان خواستی رسید با آنکه تاریخ « خرداد 1321» را دارد بیگمان پس از مرداد و همانا در زمستان آن سال بیرون آمد (نک. پرچم نیمه ماهه شماره‌ی پنجم ، توی جلد) که این خود بازپسین شماره‌ی آن ماهنامه‌ی ارجمند نیز بود. هر شماره‌ی پیمان بمیانگین 1500 نسخه بیرون می آمده.

روزنامه‌ی پرچم از روز نخست تا 17/9/21 که آشوبی در تهران برخاست و دولت از همه‌ی روزنامه ها جلو گرفت رویهمرفته 254 شماره و میانگین هر یک 2000 نسخه چاپ شد. سپس که روزنامه ها یکایک اجازه‌ی نشر یافتند بجای آن پرچم نیمه ماهه از آغاز سال 22 بیرون آمد.

پرچم روزانه تا شماره‌ی 218 چهار صفحه ای و پس از آن دو صفحه ای بیرون آمد. بهای تک شماره‌ی آن در آغاز 50 دینار و سپس 75 دینار بود و رویهمرفته 110000 ریال زیان ببار آورد.

انگیزه‌های بسیاری برای نشر پرچم در میان بود. ولی یکی از آنها اینکه در روزهای پرآشوب پس از شهریور20 بیم آن می رفت که پیمان قربانی کینه جویی دشمنانش گردد. پس یکی از کارهای پرچم آن بود که بیاری هواداران پیمان (باهماد آزادگان نوبنیاد) بتواند در برابر کینه جویان بایستد. در گفتاری که از راه افتادن پرچم روزانه در پیمان نوشته شده (فروردین 21) پرچم « سپر پیمان» عنوان گردیده.

درباره‌ی پرچم به کوتاهی می نویسیم : سرگفتارها و در برخی شماره ها گفتار دوم و یادداشتهایی به خامه‌ی کسروی بود. پیکره هایی صفحه‌ی نخست آن را می آراست : در آغاز نام و پیکره‌ی مشروطه خواهان با کوتاهشده ای از سرگذشتشان آورده می شد. پس از آن نوبت به بدخواهان مشروطه رسید و پیکره‌ و کوتاهشده ای از کارهاشان می آمد. سپس از « گروه سوم» یا کسانی که از آن دو دسته شمرده نمی شدند یاد کرده شد.

گفتارهایی نیز از هواداران و کسان دیگر می آمد که بیشتر در پیرامون پیشامدهای روز نوشته می شد. نامه چند بخش داشت : یک بخش اخبار مجلس ، دوم اخبار کشور ، سوم گزارش جهان (بیشتر خبرهای جنگ جهانی دوم) و همچنین بخش « پاورقی» که با داستان « کشف امریکا» آغاز شد.

در زیر مضمون یا نام گفتارهای دنباله دار یا برجسته ترین گفتارها آورده شده.

1320 تا 1321 (روزنامه‌ی پرچم) : پاسخ کوبنده به جست و خیزهای هواداران زبان ترکی در آذربایجان ـ چگونه نیک باشیم؟ ـ معنی مشروطه ـ چبود و زمینه‌ی کوششهای پرچم ـ آذربایجان : تاریخ ، زبان و نژاد ـ پیگیری پیشامد شهریور20 و خیانتهای افسران ارتش و وزارت جنگ ـ ارجشناسی از افسران دلیر ـ باید نیکان از بدان جدا گردند ـ نیاز به آرمان مشترک در توده ـ نیاز به دانستن حقایق ـ پراکندگی (تفرق) : جلوگیر اصلی پیشرفت ـ گمراهیها مایه‌ی پراکندگی ـ در پیرامون قانون اساسی ـ چاپ تکه بتکه‌ی کتاب پندارها در پرچم ـ در پیرامون حزب و حزبسازیها ـ درباره‌ی یگانگی (اتحاد) ـ گفتگو از دیگر گردیدن الفبا ـ ما از مردم چه میخواهیم؟ ـ ارج همدستی ـ کیفر بدکاران را باید خود توده دهد ـ دارایی چیست؟ ـ دفاع هندوستان ـ کارها و پیشه ها ـ در راه استقلال ـ بیکاری یکی از گناههاست ـ همه چیز از دانستن برخیزد ـ باید از نادانیها جلو گرفت ـ ما بکار از راهش درآمده‌ایم ـ در پیرامون شعر ـ بالا رفتن نرخها و دغلکاری سرمایه داران ـ ما را با موسیقی دشمنی نیست ـ سرچشمه‌ی درماندگیهای ایران ـ زیان پراکنده اندیشی ـ ما در زندگی ناچار نیستیم و چاره داریم ـ درباره‌ی آذربایجان و آشوبگران ارومیه ـ بدآموزیها اثرش در کجاست؟ ـ آیا سواد چاره‌ی دردهاست؟ ـ درباره‌ی وظیفه‌ی روزنامه‌ها ـ ناامنی در فارس و وظایف دولت ـ سیاهکاریهای « حزب آذربایجان» ـ فارسی را در آذربایجان روان گردانید ـ بالا رفتن نرخها و بی‌پروایی دولت ـ پیش کشیدن روزنامه‌ی « آزاد» « محاکمه‌ی ملی» بدگویان به شاعران را و پاسخ به او ـ باز کردن ستونی بنام « داوری توده» در پاسخ به هیاهوی روزنامه های بدگو و هوادار شاعران و دریافت و چاپ 50 گفتار از خوانندگان در دفاع از سخنان پرچم ـ چرا خردها از کار افتاده؟ ـ رضاشاه و کارهای او ـ چرا زندگانی رو به سختی رفته؟ ـ کلمه هایی که معنایش دانسته نیست ـ خراباتیان ـ محاکمه‌ی مختاری و پذیرفتن وکالت تسخیری او ـ رشته گفتارهای « شیخ خزعل خان و کارهای او» برای شکستن فضای ساختگی دشمنی با کارهای نیک دوره‌ی رضاشاه ـ گزارش محاکمه‌ی متهمین شهربانی ـ نخستین جشن باشکوه فرمان مشروطه ـ چه جدایی میان شرقیان و غربیانست؟ ـ سخنرانی در دادگاه ، شکستن فضای ساختگی یادشده و درخواست محاکمه‌ی همه‌ی سران حکومت پیشین با بردن نامهای ایشان ـ آوردن پیکره‌ی رضاشاه در صفحه‌ی نخست ـ جان و روان ـ در پیرامون خواربار ـ از گفتار جان و روان چه نتیجه میخواهیم؟ ـ فرهنگ چیست و برای چیست؟ ـ درباره‌ی صوفیان و درویشان ـ ایرانیان بکوشش بیشتر نیاز دارند تا بخود ستایی ـ تکه بتکه آوردن کتاب پیام بدانشمندان اروپا و آمریکا ـ باز کردن ستونهای « در پیرامون رمان» و « گواهی پاکدلانه» ـ تکه بتکه نوشتن زندگانی من ـ چاپ سوم امروز چه باید کرد؟ ـ گفتار منوچهر عدل و پاسخ چندین تن از خوانندگان به او ـ دوازده دستور آزادگی ـ گله‌ی بهاییان از « گفتگو با بهاییان» در زندگانی من و پاسخ به ایشان ـ در پیرامون خرد ـ نوشتن تکه بتکه‌ی حافظ چه می گوید؟ ـ شانزده خواست آزادگان ـ ملایان و مشروطه ، پاسخ به « الداعی عبدالله» ـ سه پرسش از ملایان (تبریز) درباره‌ی حق حکومت ـ پیگیری پاسخ از ملایان بدستیاری بازرگانان تبریز ـ ارزش اسکناس با پشتوانه نیست ـ ایستادگی در برابر نادانیهایی که پس از رفتن رضاشاه دوباره پدیدار می گردید ـ شورانیدن ملایان در تبریز و مراغه مردم را به کشتن کسروی (قتل کسروی ص 239) ـ نیاز کشور به حزبهای راستین ـ باز در پیرامون صوفیگری ـ هفت پرسش از بهاییان ـ گرفتن جشن باشکوه یکم آذر ـ هر کس هرچه از کوشش بدست آورده ازآن اوست ـ چه کتابهایی را می سوزانیم؟ ـ بازداشت روزنامه ها (17/9/21)

زمستان1321 : پیشامد یکم دیماه ، کینه جویی افسران و کوشش به ساختن یک پرونده‌ی سیاسی و دسیسه‌ی بزندان انداختن او و یارانش ـ به آتش انداختن برخی جوانان راستی پژوه ، رمانها و دفترهای شعر خود را در یکم دیماه ـ نوشتن ورجاوند بنیاد

نیمه‌ی یکم 1322(پرچم نیمه ماهه شماره های 1 تا 12) : نوشتن تکه بتکه‌ی یکم دیماه و داستانش ـ چاپ حافظ چه می گوید؟ ـ پولداران و آزمندان ـ در پیرامون زبان ـ خدا با ماست و چاپ جداگانه‌ی آن ـ سفر قزوین (درباره‌ی شیعیگری) ـ فرهنگ پرچم ـ هر کسی نخست باید بخود پردازد ـ شرق ، غرب ، شمال ، جنوب ـ در پیرامون قرآن ـ هیاهوی ملایان تبریز از گفتارهای آخرین شماره‌ی پیمان و شکایت آزمندان بازار به وزارت فرهنگ ـ درباره‌ی دالغورکی ـ چاپ پیکره‌ی« پشتیبانان پیمان» ـ معجزه و قرآن ـ گواهیهای پاکدلانه ـ زباندرازیهای برخی روزنامه ها ـ چاپ بخش دوم تاریخ مشروطه‌ی ایران ـ بنیاد گزاری صندوق وام و دستور آن ـ کمونیستی در ایران ـ تریاک و باده ـ برگزیده شدن برای کمک به آقای محیط وکیل پزشک احمدی ـ برپایی چاپخانه‌ی پیمان با پولهایی که از یاران گردآوری شده بود (گویا در آخرهای ماه خرداد) ـ اعلان نکشیدن سود روی بهای کتابها ـ بیرون از آیین سپهر چیزی نتواند بود ـ اصلاح جامعه از راه فرهنگ؟ ـ اندیشه های پراکنده و سرچشمه‌ی بدبختیها ـ ما را با کسی دشمنی نیست ـ زندگانی من ـ همیشه بگفتن بس نخواهیم کرد ـ چاپ کتاب در پیرامون رمان ـ پیغمبری چیست؟ ـ فزونی گرفتن گفتارهای هواداران و بازنمودن سهشهای خود از دریافتن حقایق ـ گردآوری خودجوش آزادگان پول برای « شرکت سهامی»ـ نوشتن ملایان تبریز کتابچه‌ی « رساله‌ی فصول المهمه فی مسئله الرجعه» در پاسخ به ایرادهای پیمان ـ آغاز رقابتهای انتخاباتی مجلس چهاردهم و اعلان برکنار بودن از نمایندگی آن ـ چاپ (ورجاوند) بنیاد ـ مشروطه بهترین گونه از سررشته داریهاست ـ اعلان آمادگی چاپخانه‌ی پیمان برای چاپ کتابهای سودمند ـ باید دشنام را هم معنی کنیم ـ انقلاب چیست؟ ـ پیشنهادهای خوانندگان برای برگزینی برخی واژه های فارسی ـ آمدن حاج آقا حسین قمی(رضوی) به ایران (17/4/22) و درخواستهای مرتجعانه‌ی او از دولت درباره‌ی اوقاف و آزاد گزاردن چادر و دبستانهای مختلط ... و پذیرفتن دولت درخواستهای او را ـ داروین و گوهر آدمی ـ چاپ شیعیگری همراه با شماره‌ی دهم ـ چاپ در پیرامون اسلام ـ ارزش سیم و زر ـ نمونه‌ی حدیثها ـ بیهوده دست و پا می زنند ـ برپایی رزماد ـ اعلان آمادگی بهر گوش‌مالی به روزنامه های بیفرهنگ ـ چاپ اسرار هزار ساله همراه با شماره‌ی دوازدهم ـ بازداشت پرچم

1322 : فراهم نمودن درفش پاکدینی ـ نوشته و خوانده شدن نیایش ـ آیین پیمان بندی و نشر « رویه‌ی پیمان» (یکم آذر) ـ پیام خویشان شیعی همسرش به او : به شوهرت حرام هستی و باید از آن خانه بیرون بیایی ـ جدا بودن همسرش از او به مدت هفت ماه ـ جشن باشکوهتر یکم دیماه و اعلان آشکار چاپ شیعیگری ـ چاپ بخش سوم تاریخ مشروطه ، در پیرامون خرد ، صوفیگری ، فرهنگ چیست؟ ، یکم آذر22 ، یکم دیماه 22 ، پندارها ، بهاییگری ، زبان پاک ، ورجاوند بنیاد به زبان عادی و شیخ صفی و تبارش ـ حمله‌ی وحشیانه به پشتیبانان پیمان و ویران کردن کانون ایشان در تبریز ، مراغه و میاندوآب (نزدیک به بیستم بهمن) ـ به وزارت فرهنگ نوشتن نخست‌وزیر ، سهیلی برای جلوگیری از کتاب شیعیگری (8/12/22) (قتل کسروی ص243) ـ« احضار» کارمندان آزاده در مراغه بجرم « تبلیغات» بسود باهماد آزادگان (قتل کسروی ص244) ـ لغو کردن وزیر دادگستری ، محسن صدر ، پروانه‌ی وکالت او را

1323 (27 اسفند 22 تا 5 اردیبهشت 23 : هفت شماره پرچم هفتگی) : در پیرامون وحشیگریها در سه شهر آذربایجان ـ تکاپوی حاجیهای انباردار بازار تهران و کوشش ناکام آشوبگران برای کشانیدن دامنه‌ی آشوب به تهران ـ تلگراف رمز دادور استاندار آذربایجان به ساعد نخست وزیر و تصمیم هیئت وزیران به دور گردانیدن چهار تن از آزادگان آذربایجان (قتل کسروی ص244) ـ چاپ تلگرافهای آزادگان از سراسر کشور به دولت ـ بیانیه‌ی آزادگان تبریز ـ پیگیری پیشامدهای ناگوار آذربایجان در روزنامه ـ پیگیری اداری پیشامد : دیدار با نخست وزیر ، ساعد و وزیر کشور ، هژیر ـ باید از اشرار چشم پوشی نشود ـ شکایتنامه نویسی ملایان تبریز به شاه و استاندار آذربایجان از کسروی (قتل کسروی ص245) ـ دستور محرمانه‌ی ساعد به پست برای جلوگیری از نشر کتابهای کسروی در تبریز (قتل کسروی ص243) ـ پرونده سازی ، فشار و آزار به کارمندان آزاده در آذربایجان و بگردش درآوردن چرخ انکیزیسیون (قتل کسروی ص246) ـ دنباله‌ی کتاب زندگانی من ـ در پیرامون نوروز ـ در پیرامون گوشتخواری ـ پاسخ به نامه‌ی کشیش قشه میشائیل ـ ما در سیاست نیز از دیگران پیشتریم ـ ما از همه‌ی پاکدلان داوری می خواهیم ـ آیا من دعوی پیغمبری می کنم؟ ـ داستانهایی از صوفیان ـ پیام به آقای امام جمعه‌ی تهران ـ چهار پرسش از وزیر کشور ، هژیر ـ اعلان ترجمه‌ی عربی کتاب در پیرامون اسلام در بصره ـ پیگیری بدرفتاری و فشارها به هواداران پاکدینی ـ در پیرامون دین ـ برانگیختن بهاییان ملایان را به ضد آزادگان! ـ شکایت بردن بهاییان به نزد نخست وزیر ساعد ـ بازداشت « پرچم» را خواستن ملایان از ساعد ـ ما و همسایگانمان ـ پاسخ ملایان به پرسشهای شیعیگری ـ پاسخ بهاییان ـ سیاهکاریهای صدر وزیر دادگستری پیش و نخست وزیر آینده ـ درباره‌ی جوکیان و شگفتکاریهای ایشان ـ خرده گیری بیپا و پاسخ آن ـ چرا به ویرانی کشور می کوشند؟ ـ میخواهند با هایهوی جلو ما را گیرند ـ چاپ و نشر کتاب بخوانند و داوری کنند ـ بازداشت پرچم به دستاویز « توهین بدین مبین اسلام»

1323 : دریافت نامه ای از نجف که از خواست پلید جنایتکاران (آرزوی کشتن او) آگاهی می داد (نوروز) ـ دیدار با فرماندار نظامی برای برداشتن بازداشت روزنامه ـ بهوچیگری « قرآن سوزان» برخاستن دشمنان پاکدینی و شکایت بردن به شهربانی ، فرمانداری نظامی و شاه ـ سخنرانی نکوهش آمیز علی دشتی در مجلس درباره‌ی کتابسوزان ـ بر سر منبرها شورانیدن ملایان مردم عامی را بضد آزادگان ـ برپایی کوشاد تهران و شهرستانها (نیمه‌ی دوم خرداد) ـ نامه‌ی محمد وحید ، کفیل وزارت فرهنگ به نخست وزیر (25/4/23) : کتابهای شیعیگری و در پیرامون اسلام و غیره مخالف با اسلام و بدون پروانه بچاپ رسیده خواهشمند است جهت جلوگیری به وزارت دادگستری ابلاغ شود. (قتل کسروی ص247) ـ گرفتن جایی برای « کانون آزادگان» ـ شناسانیدن « کمپانی خیانت» و میدان کوششهای ایشان ـ دیدار شاه از آیت الله بروجردی بهنگام بیماری او ـ آشکار گردانیدن دعوای حکومت ملایان و بیم دادن دولت و شاه را ـ پاسخ به یاوه های علی دشتی ، بر سر دوراهی کیش شیعی یا دموکراسی گزارده شدن دولت و شاه ـ پیشنهاد به شاه برای پاسخ طلبیدن به چهار پرسش درباره‌ی حکومت از نمایندگان ملایان ـ آغاز جست و خیزهای حاج سراج انصاری و ملایان دیگر و باز شدن راه روزی نوینی برایشان ـ ادعای برخی ملایان به اینکه دستور دریافت « وجوه شرعیه» برای « دفع و رد اضلالات کسروی» از حاجی سید ابوالحسن اصفهانی گرفته اند ـ پیش بینی دسیسه‌ی دوباره‌ی بدخواهان و گفتن آنکه جز در راه کشور و توده کوشیدن چاره‌ی دیگری نیست (افسران ما ص92) ـ راه ندادن ناآشنایان را به جشن یکم دیماه ـ پیشامد وحشیانه‌ی شاهرود و کشته شدن بهاییان (زمستان) ـ درخواست کردن دکتر عیسا صدیق ، وزیر فرهنگ ، تعقیب کسروی را بعلت نشر کتابهای خلاف قانون از وزارت دادگستری (29/12/23)

چاپ کتابها :

دادگاه (پاییز) ـ در پیرامون ادبیات ، افسران ما و دولت بما پاسخ دهد (زمستان) ـ ورجاوند بنیاد (بزبان عادی) ـ سیزدهم مرداد ـ دین و جهان ـ در پاسخ بدخواهان ـ گفت و شنید ـ زندگانی من + ده سال در عدلیه + چرا از عدلیه بیرون آمدم؟ ـ کار و پیشه و پول ـ بخش سوم ورجاوند بنیاد ـ صوفیگری ـ بهمنماه 1323ـ خواهران و دختران ما ـ فرهنگ است یا نیرنگ؟ (بهمن) ـ دفتر یکم آذر 23 و گفتار « چرا از عدلیه بیرون آمدم؟» ـ دفتر یکم دیماه 23 ـ چاپ کتاب امیرکبیر و ایران نوشته‌ی فریدون آدمیت

1324(یازده ماهنامه بنام ماههای سال) : چاپ یکم کتاب در پاسخ حقیقتگو و چاپ دوم در پیرامون اسلام ، صوفیگری ، حافظ چه میگوید؟ (اسفند 23 تا اردیبشهت24) ، گردآوری کتاب نادرشاه ـ پاسخ سید نورالدین شیرازی به چهار پرسش درباره‌ی حکومت و پاسخ به پاسخ او ـ گفتار مریم فیروز درباره‌ی کتاب خواهران و دختران ما و پاسخ یکی از آزادگان به او ـ انجمن سانفرانسیسکو و سخنانی در پیرامون استقلال ـ چاپ پیاپی دشنامنامه های ملایان به گمان اینکه پاسخ نوشته‌اند ـ ادعای پیغمبری یا پرده‌ای در برابر دیدگان و گوشها ـ (جستارهای کتاب داوری) منطق است یا توهین؟! ـ گامهایی برای بدست گرفتن سررشته داری خواهیم برداشت (هشتم فروردین) ـ سوء قصد خائنانه بجان او و ناکام ماندن دشمنان (9 بامداد شنبه هشتم اردی بهشت)ـ گزارش وارونه‌ی شهربانی و گواهی راست پزشک قانونی ـ پادآواز باهماد آزادگان به گزارش دروغ شهربانی ـ غمخواری و اعتراض برخی روزنامه ها به پیشامد 8 اردی بهشت ـ دیدار برخی از « واعظین» و ملایان از نواب صفوی در زندان و تشویق او به « فداکاری در راه اسلام» (قتل کسروی ص160) ـ آزادی نواب صفوی و همدستانش پس از چند روز و زندانی گردیدن یاران کسروی به مدت سی روز ـ عربیهای غلط در سروده های سعدی ـ تفسیر قانون فرمانداری نظامی ـ سیاست امروز با دولتهای روس و انگلیس ـ هوچیگریهای روزی نامه نویسانه و پیش کشیدن داستان مناظره ـ درباره‌ی غدیر خم ـ پیام به یکی از پشتیبانان نواب صفوی قاتل (سید محمد بهبهانی) ـ تلگرافهای غمخواری از شهرستانها درباره‌ی پیشامد 8 اردی بهشت ـ چاپ ماهنامه‌ی بهمنماه (23) ـ چاپ دوم پندارها ـ چاپ در پیرامون روان (اردی بهشت یا خرداد) ـ در آبادان ، ایلام و کرمانشاه با یاران ما چه رفتاری میکنند؟ ـ داوری درباره‌ی موسولینی ـ درباره‌ی میرزا آقاخان کرمانی ـ نشر آگاهیهایی که باهماد آزادگان از جنایت 8 اردی بهشت بدست آورده بوده ـ باید خود را آماده تر گردانیم ـ بیشتر گردیدن گفتارهای پرمغز از یاران ـ برپایی نشست بانوان پاکدین ـ درخواست سید محمد صادق طباطبایی ، رئیس مجلس تعقیب کسروی را به اتهام اهانت به اسلام (14/3/24) (کتاب قتل کسروی ص 212) ـ به نخست وزیری رسیدن صدر(15/3/24) ـ نامه نوشتن صدر به وزارت دادگستری برای تعقیب کسروی (23/3/24) ـ شکایتنامه هایی علیه کسروی با امضای بازاریان و عوام به دیوان کشور و مجلس نوشتن ملایان ـ نامه‌ی بازرسی مجلس شورا به دادگستری برای تعقیب هرچه زودتر کسروی با اشاره‌ی ویژه به « دخالت کسروی در امور سیاست کشور» (کتاب قتل کسروی ص 203) ـ دستور بازداشت کتابهای کسروی را به دادسرا دادن رئیس مجلس شورا و تلاشهای پافشارانه‌ی او و نخست وزیر ، صدر ، برای بجریان انداختن پرونده بضد کسروی ـ نامه‌ی سرگشاده‌ی آزادگان به رئیس مجلس شورا ـ باز شدن دری بنام چگونه پاکدین شدم و آوردن گفتارهای بسیاری از آزادگان در آن ـ پاکدین شدن نوه‌ی سید ابوالحسن اصفهانی ـ بیرون آوردن گلوله ای که در تن مانده بود (15 خرداد) ـ تندی چاپ کتابها و فزونی خواهایان آن ـ چاپ دوم کتابهای داوری ، در پاسخ بدخواهان ، بهاییگری ، فرهنگ چیست؟ ، در پیرامون رمان ، پندارها ، خواهران و دختران ما ، قانون دادگری ، افسران ما ، دین و جهان ، و چاپ در راه سیاست (تیر یا مرداد) ـ وحشیگری در آبادان و بهبهان و آزار و گزند رسانیدن به آزادگان ـ برپایی شکوهمند جشن مشروطه ـ راه افتادن نوازاد (ارکستر) ـ چاپ التشیع و الشیعه (تابستان) ـ تلگرافهای پیاپی آزادگان شهرستانها به رئیس مجلس شورا ـ گفتار برای نشست روزنامه نویسها یا کوشش به پدید آوردن جبهه‌ی متحد در برابر ارتجاع ـ آمرزش خواهی م. ر. هزار از نوشتار بدگویانه‌اش ـ نامه‌ی سرگشاده‌ی آزادگان شیراز به سید صادق طباطبایی ـ بازداشت یکباره‌ی دولت روزنامه های دست چپ را (شهریور) ـ دروغ پراکنیها و شایعه سازیهای ملایان بر سر منبر بضد او و آزادگان ـ چاپ کتاب نادرشاه (شهریور) ـ درخواستنامه‌ی دکتر غلامحسین خوشبین از دادگستری برای شتاب در بجریان انداختن پرونده‌ی کتابها (کتاب قتل کسروی ص 212) (6/6/24) ـ تلاش به برپایی انکیزیسیون در ایران : فشار دادگستری به دادسرا برای بازداشت 13 جلد از کتابها و همراهی وزارت فرهنگ با ملایان در پرونده سازی علیه او ـ عنوان شکایت از کتاب خواهران و دختران ما (یکی از آن 13 کتاب) : در آنجا زنها با مردها در حقوق یکسان شمرده و حق طلاق به ایشان قائل شده! ـ چاپ دفترچه‌ی گفتگو (شهریور) ـ فرستادن پرونده به «دادگاه شرع» ـ ترجمه و چاپ پیدایش آمریکا (مهر) ـ چاپ دفترچه هایی بزبان مردم کوچه و بازارـ چاپ دفترهای استاد رجبعلی دین یاد می گیرد ، شیخ قربان از نجف می آید ، حاجیهای انباردار چه دینی دارند؟ (مهرماه) ـ دفترچه‌ی بنیادنامه ـ آنچه بیمش داشتیم دچارش گردیده ایم : سخت گردیدن نبردهای سیاسی و دودستگی « شمال» و « جنوب» ، اکثریت و اقلیت مجلس و شورش در آذربایجان (مهرماه) ـ بازنمودن مسئولیتهای سنگین « اکثریت» مجلس و درخواست برای برداشتن صدر از نخست وزیری ـ رسیدن پرونده‌ی کتابها به شعبه‌ی 7 بازرسی دادسرای تهران ـ توطئه‌ی شیعیان کویت بضد آزادگان آنجا و رسوا گردیدنشان ـ تهدید آزادگان ملایان آشوبگر را به محاکمه و بآشکار درآوردن « کفریات» شیعیگری و اثبات اینکه آن کیش بیکبار از اسلام خارج است ـ همگامی بانوان در کوششها و گفتارنویسی ـ افزودن ملایان دروغ توهین به پیامبر اسلام و چند دروغ بزرگ دیگر را به دروغ رسوا‌ی قرآنسوزی ـ چاپ « پرسش و پاسخ» هایی که در روزنامه‌ی کیهان (کسروی و سید نورالدین شیرازی) نشر می یافت ـ چاپ دفتر پژوهاد ـ پیام به بهبهانی ، آخوند آشوبگر بهبهان ـ نه تنها در سیاست ایران بلکه در سیاست جهان پا در میان داریم ـ آغاز گفتگو درباره‌ی دو زبانی ترکی و فارسی و جدایی خواهی برخی آذربایجانیان و کردان (آبان) ـ نامه‌ی رئیس شهربانی ، ‌سرتیپ ضرابی برای شتاب دادن به رسیدگی و تعقیب متهم پرونده‌ی کتابها (کتاب قتل کسروی ص 212) ـ داورزاد و دستور آن ـ رودهای خوزستان (یادداشتهای شوشتر در سال 1303 که چاپ نشده بود) ـ سختگیری بیشتر باهماد آزادگان به آزادگان در رفتارهاشان : پاکدینی به سخن نیست ، خود را از خویهای ناستوده پاک گردانید ، خودخواهی را کنار گزارده خود را فراموش گردانید ـ بیماری پیشگویی ـ باید هر واژه‌ای را در جای خود بکار برد ـ چرا از یاران آقای کسروی نباشم؟ (از م. ر. هزار) ـ سخنان نو از جایگاه گرانمایه‌ی زن و نکوهش اندیشه های کهنه پرستانه در این زمینه ـ چاپ کتاب چند تاریخچه ـ چاپ مشعشعیان ـ چاپ دوم در پیرامون خرد و خدا با ماست ـ چاپ عطسه به صبر چه ربط دارد؟ (آبان) ـ پراکندن ملایان دروغهای بی‌آزرمانه‌ای را درباره‌ی آزادگان در میان عربها ـ حمله به مغازه‌ی وحدت در تهران ـ در پیرامون زبان آذربایجان ـ گرفتن جشن باشکوه یکم آذر در کانون آزادگان (خیابان اردی بهشت) ـ کشته شدن محمود عمادی در پیشامدهای دموکراتی در آذربایجان ـ کوشش صدر به برانگیختن ملایان به تکفیر دموکراتها ـ اعلان خودمختاری دموکراتها در آذربایجان (21آذر)ـ تهدید به پرده دری و بآشکار آوردن خیانتهای شیعیان به اسلام و توهین به یاران پیغمبر ـ یکجا گرد آوردن خانه ، « کانون آزادگان» و هم چاپخانه‌ی پیمان را ـ شبها نگهبان ایستادن جوانان آزاده در کانون آزادگان ـ چاپ کتاب در پیرامون جانوران و دفترچه های رمضان کفاش از روضه برگشته ، بدرالشریعه شعر سروده ، جناب آقا از میدان در رفت (آذر) ـ نوشتن سه کتاب درباره‌ی داستان جدایی خواهی آذربایجان ، بن بست سیاسی و آینده‌ی ایران و نتیجه‌ی شکایت ایران از دولت شوروی به سازمان ملل متحد ـ چاپ سرنوشت ایران چه خواهد بود؟ (دیماه) ـ پایه‌ی آرامش جهان و سازمان ملل متحد ـ انجمنهای استانی و شهرستانی ـ ارجشناسی از قاضی باآزرم ـ پدید آوردن « بخش بانوان» و چاپ گفتارهای ایشان در ماهنامه ـ چاپ حقایق گفتنی (در پیرامون وحشیگری شیعیان در شاهرود و کشتار بهاییان در سال 23) ـ دسیسه سازیهای پست‌نهادانه‌ی فرماندار نظامی ، زیردست گردانیدن شهربانی ، کلانتری بازار را مرکز فتنه انگیزی علیه آزادگان گرفتن و آزاد گزاردن فتنه گران را ـ درخواست کسروی از شهربانی برای جلوگیری از آگهیهای پر از تهمت بدخواهان در بازار و نمودار شدن دشمنیهای پستتر فرماندار نظامی با او ـ گرد آمدن اشرار در خانه‌ی آخوند دلال (سراج انصاری) ، مهر کردن قرآن ، تصمیم به شورانیدن مردم عامی و چاقو کشان جنوب شهر به بهانه‌ی آنکه برویم و نگزاریم قرآن را بسوزانند ـ پراکندن آزادگان آگهیهایی را در رد تهمتهایی که ملایان پیاپی می ساختند ـ پراکندن بدخواهان آگهی « از طرف اهالی پایتخت» را ـ فراهم آمدن دسته های اشرار در جاهایی از شهر برای حمله به کانون آزادگان و خانه‌ی او ـ پراکندن آگهی « پنجاه هزار ریال جایزه» برای آشکار کردن دروغ قرآن‌سوزی و رسوا ساختن بدخواهان (روزهای نخست دی) ـ پراکندن آگهی پر از تهمت دیگری با همان عنوان امضای « از طرف اهالی پایتخت» ـ عمامه بزمین زدن ملایان بر روی منبرها و کولیگریهای دیگر آنان ـ بانوان بافهم و دانش بایای بزرگی را بگردن می دارند ـ برپایی جشن کتابسوزان در بسیاری از شهرها و نیز در بغداد و کویت ـ چاپ امروز چاره چیست؟ ، پرسش و پاسخ و از سازمان ملل متحد چه نتیجه تواند بود؟ ، فلسفه‌ی روزه ـ مادیگری در برابر پندارها شکست خورده ـ دسیسه‌ی تازه‌ی کلانتری بازار یا بزرگنمایی غرض آلود : مردم در هیجانند و می خواهند بازار را ببندند ـ سلب آزادی از قاضی (نامه‌ی وزارت کشور به دادسرا) : اهالی در هیجانند ، برای اسکات آنها در محاکمه‌ی کسروی تسریع کنید ـ اعتراض کوشاد بانوان به کفیل وزارت کشور و نخست وزیر ، قوام ـ مرگ دکتر ارانی اندوه بزرگی بود ـ مباح دانستن میرخاص اردبیلی تجاوز به زنان اعضای حزب توده (کتاب قتل کسروی ص 217) ـ بجریان افتادن پرونده‌ی کتابها و برپایی چند نشست بازپرسی ـ نشر آخرین دفاع آقای کسروی (یک برگ از پرونده‌ی کتابها) ـ دادستان تهران : رسیدگی به این پرونده وظیفه‌ی قانونی من نیست و باید به « ناظر شرعیات» باز گردد (کتاب قتل کسروی ص212) ـ ایراد کسروی به خارج نوبت رسیدگی شدن پرونده و بجا دانستن بازپرس ، بلیغ ، این ایراد را (کتاب قتل کسروی ص 212) ـ ابلاغ شفاهی تعیین وقتهای بازپرسی (کتاب قتل کسروی ص212)[به جهت امنیت] ـ این دکان از نخست کالایی جز دروغ نداشته (درباره‌ی دروغهای پست و بیشرمانه‌ی« آخوند دلال») ـ پروند‌ه‌ی انکیزیسیون در چه حالست؟ ـ نوشتن دو کتاب ناانجام انکیزیسیون در ایران و مردم یهود ـ تاختهای پیاپی روزنامه های هوادار خالصی زاده به کسروی و خون او را مباح دانستن (کتاب قتل کسروی ص 217) ـ گردن گزاردن دادستان تهران به فشار ارتجاع : خارج از نوبت گردانیدن پرونده‌ی کتابها (فورس ماژور) ـ پشتیبانی دولت از مرتجعین : آسوده نبودن زنان بی‌چادر نه تنها در شهرهای کوچک بلکه در شهرهای بزرگ هم ـ اعمال نفوذ و تهدید مسئولان پرونده و مقامات ـ معرفی ده هزار تومان بعنوان تأمین به دادگستری (11/12/24) (کتاب قتل کسروی ص 212) ـ چاپ سالنامه‌ی پژوهاد (نزدیک نیمه‌ی اسفند) ـ چاپ رویهمرفته یازده ماهنامه و 38 کتاب که 24 جلد آن چاپ یکم ، 12 جلد آن چاپ دوم و 2 تای آن چاپ سوم بود ـ تعیین آخرین جلسه‌ی بازپرسی به دوشنبه 20/12/24 ـ رفتن به قتلگاه در آن روز و شهادت او و همراهش محمدتقی حدادپور

بدینسان زندگانی آن مرد بیهمتا در راه رستگاری جهانیان با ریخته شدن خونش در کاخ دادگستری ،‌ جایی که می باید « منتظر خدمت» او و دهها پاکمرد دیگر گردد ، بپایان رسید و چون داستان کشته شدن او جداست در اینجا به آن نمی‌پردازیم.